De 25 van Bert, een kwarteeuw in cinema: 20) ‘Spirited Away’
Nu 2025 eraan komt, is het tijd om even achterom te kijken. Filmrecensent Bert Potvliege presenteert de vijfentwintig films die hem de afgelopen kwarteeuw het meest beroerden. Een half jaar lang, tot eind december, neemt hij wekelijks de volgende film in de rangschikking onder de loep. Duik mee met hem in al het moois dat Vrouwe Cinema ons geschonken heeft. Deze week, nummer 20: ‘Spirited Away’ (Hayao Miyazaki, 2001).
SLAPEN IN EEN CALEIDOSCOPISCHE RIVIER
In een droom kent het land van verbeelding geen grenzen. Dit is een stellingname die de uit 2001 daterende animatiefilm ‘Spirited Away’ met verve bewijst. De film is een ode aan de kracht van verbeelding en een schoolvoorbeeld van hoe cinema je naar een andere tijd en plaats kan vervoeren. Ik kreeg jaren geleden als jonge kerel de film voor de neus geschoven op Film Fest Gent. Ik kende Japanse regisseur Hayao Miyazaki niet en van animatiestudio Studio Ghibli had ik nog nooit gehoord. Het was een openbaring. We zijn ondertussen meer dan twintig jaar later en de liefde voor de film van de animatiemeester blijft.
Knieval voor de tekenfilms
De animatiestudio Pixar (‘Toy Story’, ‘WALL-E’) zou maar al te graag de westerse tegenhanger zijn van Ghibli, maar binnen het Amerikaans studiosysteem neemt men liever niet teveel risico’s. Men speelt liever op veilig om het publiek en de aandeelhouders niet te schofferen. Bij Ghibli daarentegen primeert de visie van een enkele regisseur. Donkere gevoelens kunnen worden verkend. Vragen mogen onbeantwoord blijven.
Met fantastisch talent achter de schermen brengt de studio al veertig jaar wondermooie prenten. ‘Grave Of The Fireflies’ en ‘The Red Turtle’ zijn uitstekend, maar het is vooral het werk van Miyazaki dat de studio vereeuwigde, met onder meer ‘My Neighbor Totoro’, ‘Princess Mononoke’ en zijn recent verschenen zwanenzang, ‘The Boy And The Heron’.
De fans zijn van het rabiate soort. Nadat ik ‘Spirited Away’ voor het eerst zag, was ik hooked. Een bevriende cinefiel was al langer fan en had een dvd-box van de regisseur in huis. Zijn weerzin om zijn dierbare verzamelaar uit te lenen aan me was groot, maar het zo kunnen inwijden van een nieuwe volgeling was belangrijker. Ik verslond de films op korte tijd. Ze lieten een immense impact na.
De films van Miyazaki bleken stuk voor stuk zinsverbijsterende prenten die de schoonheid onderstrepen van de verbeeldingskracht van een kunstenaar. Zijn fantasie is niks minder dan grandioos en Ghibli heeft de meesterlijke capaciteit om dit te vertalen naar het grote scherm. ‘Spirited Away’ blijft het belangrijkste wapenfeit van regisseur en studio, met een Oscar voor beste animatiefilm als kers op de taart.
Waar goden chillen
De tienjarige Chihiro is samen met haar ouders onderweg naar hun nieuwe woning. Het jonge meisje heeft duidelijk moeite met het achterlaten van haar oude leven. Ze heeft helemaal geen zin om opnieuw te beginnen. De dag neemt een vreemde wending wanneer haar ouders een onverharde weg inslaan en plots voor een nauwe doorgang te midden van een bos moeten halt houden. Ze zijn nieuwsgierig naar wat verderop ligt, maar de argwanende Chihiro wil liever terugkeren. Het gezin stapt door de poort en tuimelt een avontuur binnen, niet meer gezien sinds Alice in de konijnenpijp donderde.
Chihiro komt in het geestenrijk terecht, een droomwereld waar haar ouders omgetoverd worden tot varkens. Fantomen verschijnen in de straten. Een groots oord doemt op aan de overkant van de brug, een badhuis waar goden en geesten ontspanning zoeken. Ze moeten hier niet weten van mensen. Het meisje weet niet wat haar overkomt en krijgt het aanvankelijk benauwd. Ze krijgt hulp van Haku, een jongen die haar aanmaant werk te zoeken in het badhuis zodat ze daar kan blijven. Chihiro blijft niet bij de pakken zitten en doet wat haar opgedragen wordt. Stap voor stap leert ze opkomen voor zichzelf. Ze toont moed, terwijl ze een manier zoekt om haar ouders te bevrijden en samen terug naar huis te keren.
Verhalen waarbij een personage zweeft tussen zin naar avontuur en zin terug thuis te geraken, werken wonderwel. Het beschrijft ook de filmbeleving op zich: een moment ontsnappen naar een andere wereld, om daarna terug huiswaarts te keren.
Architect
Het pad van Chihiro ligt bezaaid met de meest wonderlijke figuren. In de kelders van het badhuis vind je de zesarmige Kamaji die de boilers stookt, terwijl roetdiertjes de kolen voor het vuur aanbrengen. Helemaal bovenaan woont Yubaba, een groteske heks. Ze is de zaakvoerder van het badhuis. Er loopt een enorme baby rond, met drie rondbobbende hoofden in de buurt. Haku verandert regelmatig in een draak. De Stinkgod blijkt een Riviergod te zijn. Kikkers praten. De iconische Kaonashi (No Face) zweeft als mysterieuze geest rond en tovert uit het niets goudklompjes tevoorschijn. Dit alles is slechts een fractie van wat Miyazaki verbeeldt.
Dit brengt me bij de essentie van ‘Spirited Away’. Films zijn als dromen en in dromen kan alles. Niemand omarmt dit principe beter dan Miyazaki, een filmische architect wiens verbeelding geen grenzen kent.
De worldbuilding in deze film is imposant. Chihiro komt terecht in een doorleefde plaats die er lang voor haar komst was en er nog lang na haar verdwijnen zal zijn. Het is een wereld die in de film slechts een fractie belicht wordt, waardoor veel vragen overblijven over dat wat zich afspeelt voorbij de randen van het scherm. Ik wil al meer dan twintig jaar dolgraag weten wat die goden zoal uitspoken waardoor de nood er is te willen luieren in de thermen.
Zandman
Net als in dromen gebeuren er merkwaardigheden in het verhaal waar geen touw aan vast te knopen valt. Ik liet de neiging los op zoek te gaan naar de betekenis van alles. Het ligt in onze aard alles te willen begrijpen, maar onderschat de therapie van het loslaten niet. Het kan heel bevrijdend zijn om verwondering los te koppelen van interpretatie. Het vergt aanvankelijk een actieve houding van de kijker, maar eens je de stap zet, word je als door de wind gedragen. ‘Spirited Away’ schittert als een trip naar dromenland waar begrijpen ondergeschikt is aan beleven. Miyazaki is het zandmannetje van dienst.
De cineast komt over als een tekenaar die zijn kinderlijke verwondering nooit is ontgroeid. Het is vanuit die verwondering dat hij film benadert. Ik heb een gezonde verbeelding, maar het is die van een volwassene. Miyazaki daarentegen droomt als een kind, over een feeërieke setting waar dieren tot leven komen, volwassenen stom zijn en vriendschappen alles betekenen. Ik vermoed dat de filmmaker niet in het gras kan liggen zonder allerlei figuren te zien in de wolken.
Met moed door de modder
Het resultaat is een caleidoscoop van wonderlijke animatie vol heldere kleuren, alsof het op maat gesneden werd van een kind. Ik bedoel geenszins dat het een film is voor kinderen, maar wel een film voor het kind in elk van ons. ‘Spirited Away’ is een uitnodiging om dat kind in de arm te nemen. Dit wordt bovendien thematisch ondersteund doordat het verhaal in essentie een coming-of-age-verhaal is voor de preadolescent, herkenbaar voor iedereen. Chihiro raakt ontworteld door een verhuis en ze verliest de grond onder de voeten. De nieuwe wereld waarin ze terechtkomt, jaagt haar aanvankelijk angst aan. Ze leert op eigen benen staan en sterk zijn wanneer nodig, een essentieel onderdeel van opgroeien.
Naast een ode aan kinderlijke verwondering is ‘Spirited Away’ op filmtechnisch vlak bij vlagen indrukwekkend, met bijvoorbeeld de scène waar de vervuilde Riviergod even verpozing komt opzoeken. Chihiro staat er alleen voor in het zorg dragen voor de groteske gast die onderuitgezakt zit in het immense bad, terwijl een ton modder van hem afglijdt en de ruimte vult. Het is chaos. Het doel van de scène is demonstreren hoe onze heldin haar eigen boontjes leert doppen.
Alle elementen in het arsenaal van een filmmaker – beeld, klank, montage, muziek, character design, set design, scenario – klitten hier samen tot iets dat meer is dan de som van de delen. Zodra we het beeld krijgen van Chihiro die door de modder richting het bad ploetert, om het water te laten stromen, is er een emotionele euforie door dat samen werken van alle bovenstaande elementen. De scène bouwt verder naar een climax, gevolgd door een moment van rust. Het is een machtig stukje cinema dat als set piece even sterk is als pakweg de brandende boortoren in ‘There Will Be Blood’.
Explosie
‘Spirited Away’ voor het eerst zien, was volop verwondering mogen omarmen. Het voelde als een oefening in loslaten, wat klinkt als een therapie. Het was de start van een fascinatie voor het werk van Hayao Miyazaki. Zijn verbeelding herbergt prachtige paleizen waar fantasie als een kernbom ontploft. We worden allen uitgenodigd om er binnen te stappen. Samen met Chihiro op een draak vliegen klinkt alvast als een mooie droom om aan deel te nemen.
Waar te zien? Streaming (VRT MAX, Netflix) of VOD (AppleTV).
Verscheen eerder in deze reeks:
21) ‘Silence’ (Martin Scorsese, 2016)
22) ‘Hable Con Ella’ (Pedro Almodóvar, 2002)
23) ‘The Rider (Chloé Zhao, 2017)
24) ‘Hunger’ (Steve McQueen, 2008)
25) ‘Good Time’ (Josh & Benny Safdie, 2017)
%20‘Spirited%20Away’){kind=link}