De 25 van Bert, een kwarteeuw in cinema: 11) ‘Oldboy’
Nu 2025 eraan komt, is het tijd om even achterom te kijken. Filmrecensent Bert Potvliege presenteert de vijfentwintig films die hem de afgelopen kwarteeuw het meest beroerden. Een half jaar lang, tot eind december, neemt hij wekelijks de volgende film in de rangschikking onder de loep. Duik mee met hem in al het moois dat Vrouwe Cinema ons geschonken heeft. Deze week, nummer 11: ‘Oldboy’ (Park Chan-wook, 2003).
MENSEN MET TANDEN ZIJN GEWAARSCHUWD
Wanneer een cineast zich aan een genre waagt, dan reageert deze onvermijdelijk op een rijke filmgeschiedenis aan genrevoorbeelden. Hij of zij kan die na-apen, aanvullen of zich ertegen afzetten. De Zuid-Koreaanse filmmaker Park Chan-wook verbaasde in 2003 de filmwereld met de weergaloze wraakfilm ‘Oldboy’, die de regels van dat genre speelt maar tegelijkertijd naar nieuwe en donkere plekken durft gaan. Een wraakengel werd nog nooit zo ontmenselijkt als in Parks meesterlijk vertelde prent, die zowel inhoudelijk als stilistisch exceptioneel is.
Zuid-Koreaans drinkwater
Ik heb geen idee wat ze er in het drinkwater doen, maar de Zuid-Koreaanse cinema heeft de afgelopen vijfentwintig jaar een hele rits fantastische cineasten voortgebracht. Naast Park waren Bong Joon-ho (‘Parasite’), Kim Ki-duk (‘Bin Jip’) en Lee Chang-dong (‘Burning’) de voornaamste smaakmakers.
Er eentje uitpikken voor de top 25 was geen evidentie, maar ik bleef maar terugdrijven naar Parks ‘Oldboy’, dat een verpletterende indruk op me maakte. Ik was niet de enige die gevloerd werd, want het hele Westen kreeg de smaak van de Zuid-Koreaanse cinema te pakken en ‘Oldboy’ won prijzen over de hele wereld.
Toen Quentin Tarantino juryvoorzitter was op het Filmfestival van Cannes en ‘Oldboy’ er meedeed voor de prijzen, gebeurde een onrecht. Men schonk de Gouden Palm aan de documentaire ‘Fahrenheit 9/11’, wat vooral een politieke prijs was gericht tegen het beleid van de toenmalige Amerikaanse president George Bush. Tarantino beweerde achteraf van niet, maar daar geloof ik geen sikkepit van. ‘Oldboy’ had alles in zich om de natte droom te zijn van de juryvoorzitter.
Park Chan-wook is een van de meest getalenteerde cineasten van deze eeuw, een man die het filmmaken in het bloed heeft. Zijn films ogen enorm vindingrijk en worden met een ontzaglijke flair verteld. Zijn output is van topkwaliteit. Zo scheelde het maar een haar of die andere uitblinker van hem, ‘The Handmaiden’, had deze lijst gehaald. Zijn meest recente werk, ‘Decision To Leave’, was een zoveelste bevestiging van zijn talent. Maar in 2003 was zijn stem nog fris en de verrassing het grootst. ‘Oldboy’ heeft toen een tijdlang hier in huis op repeat gestaan. Het is duidelijk dat Park het Zuid-Koreaanse drinkwater in de buurt had en een dorstig kerel bleek te zijn.
Vijftien jaar lang dumplings
‘Oldboy’ brengt het nogal merkwaardige verhaal van de alledaagse Oh Dae-su (de onvolprezen Choi Min-sik). Dae-su zou eigenlijk de verjaardag van zijn dochter moeten vieren, maar hij is dronken en de politie houdt hem voorlopig vast. Hij zet het commissariaat op stelten en loopt een hele tijd te brullen. Het is niet de eerste keer dat zijn mond hem in de problemen brengt. De ellende die hem staat te wachten zal hiervan getuigen.
Zijn vriend Joo-hwan brengt hem naar huis, wanneer Dae-su plots verdwijnt. Joo-hwan had maar een ogenblik zijn rug gedraaid en is dan ook compleet verbijsterd dat zijn vriend nergens meer te bespeuren valt. De dronken man verdween als in het niets.
Oh Dae-su wordt opgesloten in een cel. Hij weet niet door wie, waarom of voor hoelang. Gedurende vijftien jaar zal hij zichzelf in zijn isolement pijnigen met deze vragen. Elke dag schuift een bewaker een bord dumplings de kamer binnen. Dae-su houdt zich bezig met de namen neer te pennen van iedereen die hij ooit onrecht aandeed. Hij traint zichzelf door met de vuisten tegen de muren te beuken. Hij probeert een baksteen los te wrikken met een eetstokje. Soms slaat hij door en beeldt hij zich in volledig bedekt te zijn met mieren. Hij probeert ook een aantal keer zelfmoord te plegen.
De jarenlange opsluiting is een nietsontziende aanval op zijn mentaal welzijn. Als hij ooit vrijgelaten wordt, dan zal hij niet langer dezelfde zijn.
Het monster uit zijn kooi
Op een dag wordt Dae-su zonder enige aanleiding wakker in een kist op het dak van een flatgebouw – als een wildeman losgelaten in de stad, klaar om op zoek te gaan naar antwoorden op zijn vragen. Er rest hem slechts één doel: wraak.
De ietwat eenzame en naar een avontuur hunkerende Mi-do (Kang Hye-jeong) zal hem helpen in het uitvlooien van wat hem overkwam. Hun ontmoeting lijkt een toeval te zijn, maar het is een plotpunt waar de film mee aan de slag gaat. Dit zal leiden naar een ontknoping die menigeen zal shockeren.
De drang naar vergelding maakt van Dae-su een onmens dat enkel nog een schim is van hemzelf. Hij is ongenadig in zijn helletocht naar de smeerlap die hem opsloot. Hij haalt graag al eens uit met een hamer en deinst er niet voor terug enkele tanden uit je mond te breken om je te doen klikken. Dae-su lijkt er niet echt om te malen. Zijn zoektocht zal hem terugvoeren naar zijn tienerjaren op school, om hem uiteindelijk naar een penthouse te leiden waar de zwaarst mogelijke confrontatie volgt met Lee (Yoo Ji-tae).
Stop. Hammer time.
‘Oldboy’ is een glorieus filmfeest. De prent is op visueel vlak om van te snoepen, met een rijkdom aan inventief beeldgebruik, gepresenteerd in fantastisch geconstrueerde scènes en sequensen. Een soepele montage stroomlijnt het geheel tot een strakke vertelling, met een heerlijke score die de film vooruit stuwt naar een onwaarschijnlijk einde.
Park en zijn team creatievelingen verdienen een oorverdovend applaus voor wat ze op het scherm toveren. Via de dumplings van het Blue Dragon eethuis vindt Dae-su het cellencomplex terug waar hij opgesloten zat. Hier moet hij de confrontatie aangaan met een meute slechteriken, die hem opwacht in de gangen van het complex. In een ononderbroken shot gaat Dae-su ze allemaal met de hamer te lijf. Het is een indrukwekkend moment en een fenomenaal beeld, dat aartsmoeilijk moet geweest zijn om te realiseren. Zo zijn er veel beelden die je zo zou kunnen inkaderen, zoals dat van Lee met gasmasker, die naast de naakte Dae-su en Mi-do in bed ligt.
Octopus in het voorgeborchte
De stilistische benadering is zonder meer razendknap, maar daarnaast borrelt er onderhuids allerlei interessants. Door wraak gedreven personages zijn doorgaans boeiende figuren door hun wankele moraliteit en zelfdestructieve aard in het genadeloos najagen van hun doel. ‘Oldboy’ duikt dieper en toont hoe Dae-su zichzelf compleet in de vernieling rijdt, door die wraak ten volle te omarmen. Hij ontmenselijkt zichzelf totaal. Het is een karaktermoord die Lee uitlokt als straf voor de zonden van het verleden. Dit klinkt vaag, maar zij die de film zagen weten wat ik bedoel.
Dae-su’s opsluiting heeft een woest dier van hem gemaakt. Wanneer hij vrijgelaten wordt, besnuffelt hij de eerste mens die hij in vijftien jaar ziet. Hij heeft geen oren naar de besognes van anderen en vertrouwt niemand. Het is een merkwaardig en dreigend man, die sardonisch lacht wanneer iemand hem met geweld bedreigt.
Dat zijn wraak ongenadig zal zijn, toont hij door in een sushibar een levende octopus te verorberen. Acteur Choi, een boeddhist en vegetariër, heeft er vier moeten eten alvorens ze de juiste opname hadden. De film leidt in zijn laatste momenten naar een afronding waarbij Dae-su afstand wil nemen van dat monster in hem, maar of het lukt is nog maar de vraag. Dat slotbeeld met die grijns van hem, waarbij er voorbij de ogen geen mens meer lijkt te zijn, is ambigue.
De thematiek die in de ontknoping blootgelegd wordt, die ik hier wegens spoilers uit de weg ga, neemt het laatste sprankeltje hoop weg. Dit houdt de film stevig verankerd in het voorgeborchte, waar wreedheden en immoraliteit hoogtij vieren. Niet elke kijker daalt er graag naar af maar zolang het maar in film is, kan ik er best gedijen.
Arme Han
De echte reden waarom ‘Oldboy’ deze lijst haalde en hoger belandde dan meesterwerken als ‘Mulholland Drive’, is door de climax van de film. Deze speelt zich integraal af in het penthouse van Lee. Ik heb toentertijd deze sequens opnieuw en opnieuw bekeken, als in een eindeloze lus.
Het begint al met de onverwachte ontroering door de dood van Han, de handlanger van Lee, die een schaar diep in het oor geplant krijgt. Dit personage heeft narratief geen vlees aan de botten, maar toch wordt zijn ondergang net voldoende belicht om een medeleven in het leven te roepen. Het is een hoogst merkwaardig moment dat er niet hoefde te zijn, maar door haar aanwezigheid bracht dit me in een bijzondere gemoedstoestand. Als ontmenselijking centraal staat in ‘Oldboy’, dan krijg je hier in contrast een treffend en geheel onverwacht moment van empathie.
Een ziedende Dae-su is net de waarheid te weten gekomen, waardoor zijn stoppen doorslaan (vandaar het gevecht met Han). Wat hoofdrolspeler Choi vervolgens doet, hoort bij het allermooiste acteerwerk van deze eeuw. Nergens heb ik de lofrede gevonden die hij verdient voor zijn prestatie, dus pen ik ze hier even neer.
Dae-su heeft achtereenvolgens een telefoongesprek met Mi-do, waarin zijn zorgzaamheid en liefde voor haar doorschemert, en een confrontatie met Lee, waarbij hij dreigt hem uit elkaar te rukken en stuk voor stuk op te eten. De Koreaanse taal bekt sowieso al lekker en Choi declameert zijn dialoog op de meest dramatisch impactvolle wijze. Hij speelt het als een verscheurd man die compleet aan de grond zit, als een op sterven na dood dier dat uithaalt. Choi is onovertroffen in zijn acteerspel. Zijn schreeuwen is overdadig, maar gepast. Zijn huilen is pathetisch, maar exact. De annalen van de cinema zijn een tikje rijker geworden door wat hij hier voor elkaar krijgt. Kijk daar alsjeblief naar.
Het moment met de tong, dat erop volgt, en een met zichzelf worstelende Lee in de lift maken de radeloosheid van dit einde compleet. De sequens is meesterlijk.
Oplawaai
Park Chan-wook heeft de eenentwintigste eeuw opgevrolijkt met films die meer dan uitblonken. Hij is zeker nog niet uitverteld, dus het blijft uitkijken naar nieuw werk. Met ‘Oldboy’ heeft hij de filmwereld een oplawaai van jewelste verkocht en ik voel die dreun nog steeds nazinderen. Ik was volkomen verknocht aan de meedogenloze Oh Dae-su, die zijn leven kapotgemaakt zag worden. Het is een van de allergrootste filmpersonages van deze eeuw (ook al duldt Daniel Plainview geen competitie). Dit verhaal is zijn implosie en we mogen allen deelachtig zijn aan die ondergang. Het klinkt allesbehalve gezellig, maar het is een verwoesting die je niet wil missen.
Verscheen eerder in deze reeks:
12) ‘The Lord Of The Rings: The Fellowship Of The Ring’ (Peter Jackson, 2001)
13) ‘Mulholland Drive’ (David Lynch, 2001)
14) ‘La Grande Bellezza’ (Paolo Sorrentino, 2013)
15) ‘Enter The Void’ (Gaspar Noé, 2009)
16) ‘Suspiria’ (Luca Guadagnino, 2018)
17) ‘Gunda’ (Victor Kossakovsky, 2020)
18) ‘Mandy’ (Panos Cosmatos, 2018)
19) ‘Altiplano’ (Peter Brosens & Jessica Woodworth)
20) ‘Spirited Away’ (Hayao Miyazaki, 2001)
21) ‘Silence’ (Martin Scorsese, 2016)
22) ‘Hable Con Ella’ (Pedro Almodóvar, 2002)
23) ‘The Rider’ (Chloé Zhao, 2017)
24) ‘Hunger’ (Steve McQueen, 2008)
25) ‘Good Time’ (Josh & Benny Safdie, 2017)
%20‘Oldboy’){kind=link}