De 25 van Bert, een kwarteeuw in cinema: 12) ‘The Lord Of The Rings: The Fellowship Of The Ring’
Nu 2025 eraan komt, is het tijd om even achterom te kijken. Filmrecensent Bert Potvliege presenteert de vijfentwintig films die hem de afgelopen kwarteeuw het meest beroerden. Een half jaar lang, tot eind december, neemt hij wekelijks de volgende film in de rangschikking onder de loep. Duik mee met hem in al het moois dat Vrouwe Cinema ons geschonken heeft. Deze week, nummer 12: ‘The Lord Of The Rings: The Fellowship Of The Ring’ (Peter Jackson, 2001).
HET IS GEEN FOTOFINISH
De ‘The Lord Of The Rings’-trilogie is het grootste succesverhaal van Hollywood van deze eeuw. Vergeet de ‘Harry Potter’-reeks, ‘Avatar’ en het Marvel Cinematic Universe. Wat regisseur Peter Jackson klaarspeelde, overklaste alles en iedereen. Met een opbrengst van drie miljard dollar, zeventien Oscars en een bataljon fans om u tegen te zeggen, kan het moeilijk anders. De tweede en derde film in de reeks zijn uitstekende spektakelprenten, maar het uit 2001 daterende eerste deel, ‘The Fellowship Of The Ring’, steekt er met kop en schouders bovenuit. Het is de ultieme blockbuster.
Kiwi ambitie
Als kind in de jaren negentig was ik al fan van de films van de Nieuw-Zeelandse Peter Jackson, zonder dat ik wist wie hij was. ‘Braindead’ was goddeloos entertainment voor me toen ik op de lagere-schoolbanken zat. Ik was ongetwijfeld een tikje te jong voor de zombiefilm waarin 300 liter vals bloed wordt vergoten, maar die vlieger ging op voor de helft van mijn filmdieet.
Er hing een heerlijke buzz rond zijn griezelprent ‘The Frighteners’, een lekkere spookfilm met Michael J. Fox. Met het sprookjesachtige ‘Heavenly Creatures’ verbaasde Jackson, een toenmalige king of gore, vriend en vijand. De jaren negentig waren goed voor de regisseur, maar wat hij rond de eeuwwisseling presteerde, was van een ander kaliber.
Jackson haalde het in zijn hoofd om ‘The Lord Of The Rings’, het meesterwerk van auteur J.R.R. Tolkien, te verfilmen. We moeten de goden bedanken dat de bonzen bij New Line Cinema hem het vertrouwen en de centen schonken om de drie films simultaan te maken. Jackson was toen allerminst een befaamde cineast die reeds bewezen had grootse producties aan te kunnen. Dit was een ongeziene move van Hollywood. Dat de boeken beschouwd werden als onverfilmbaar, maakte het des te merkwaardiger.
Fanboys unite
Het waren de eerste jaren van het verschijnen van online communities. Iedereen veerde recht bij de teaser die een klein jaar voor de film verscheen, maar het was pas in de laatste maanden voordat de film uitkwam dat je die online-hype kon voelen groeien. Er was een gevoel van samenhorigheid, van een hele wereld die reikhalzend uitkeek naar een film die hopelijk fantastisch zou zijn. De verwachtingen namen zodanige proporties aan dat het leek alsof ze onmogelijk konden ingelost worden. En toch speelde Jackson het klaar.
De film sloeg in als een bom. Peter Jackson werd in een vingerknip wereldberoemd. Het fantasy-genre werd heruitgevonden en kende een heropleving die tot op vandaag gaande is. Het toerisme in Nieuw-Zeeland zou nooit meer hetzelfde zijn. Ian McKellen moest ermee leren leven dat fanboys voor de rest van zijn dagen naar hem zouden tieren dat hij niet mag passeren.
Iedereen kent het verhaal. Antiheld Frodo (Elijah Wood) moet een betoverde ring van een kwaadaardige heerser vernietigen in het vuur van een vulkaan, diep in het land van de vijand. De film vertelt over het gezelschap van negen vrienden die de lange tocht ondernemen. Hobbits, mensen, elfen, dwergen, tovenaars en orks maken deze wonderlijke wereld van Middle-Earth uit. Het is opletten geblazen voor magische staffen. In de gigantische berghallen dwaalt een monster van schaduw en vlammen rond. Negen ringwraiths op zwarte paarden zitten het gezelschap op de hielen. En je mag nooit uit het oog verliezen dat de ring gevonden wil worden.
Heldhaftige garnaal
Een essentieel onderdeel in het succes van de trilogie was dat het underdog-verhaal van de plot weerspiegeld werd in dat van de verfilming. Aan het uiteinde van de wereld woont een filmmaker met een droom. Hij krijgt de gouden kans om zijn liefde voor verhalen te delen en zet de grootst mogelijke productie op poten. Met een cast en crew die allemaal vrienden werden en met grenzeloos respect en liefde voor het bronmateriaal, schaarde iedereen zich achter hetzelfde doel om de visie van Tolkien te vertalen naar het grote scherm. Samen veroverden ze de filmwereld.
Als de boeken vertellen over de kleine garnaal die een held wordt door een ontzagwekkend avontuur te ondernemen, dan doet het marketingteam van New Line Cinema je hetzelfde geloven over het maken van de verfilming. Iedereen werd verliefd op dat achter-de-schermen-verhaal.
Van de pagina naar het scherm
De film was op alle vlakken een fenomeen. Een eerste wapenfeit is de narratieve souplesse in het vatten van de uitgebreide plot in een behapbare film, op maat gesneden van het allergrootste publiek. Jackson en zijn coscenaristen zijn met succes geslaagd in het uit de doeken doen van de expansieve wereld waarin dit verhaal zich afspeelt. Een balans vinden in een plot met negen metgezellen is geen sinecure, maar het resultaat is ontzettend helder en vermakelijk.
In het tweede en derde deel ontspoort dit voor een stuk (naast nog enkele andere problemen), omdat er gejongleerd moest worden met nóg een karrenvracht nieuwe personages en subplots, alsook door de tijdsdruk om die films op tijd af te krijgen en de vele ogen die plots meekeken na het succes van deel één. In de desastreuze verfilming van ‘The Hobbit’ is men het spoor al helemaal bijster. Bij ‘The Fellowship Of The Ring’ is de vertaling van boek naar scenario uitstekend, zelfs zonder het verschijnen van Tom Bombadil.
Tuimelen door een wereld
De recreatie van het zinnenprikkelende Middle-Earth is subliem. Dit heeft deels te maken met het feit dat de film in Nieuw-Zeeland werd opgenomen, wiens weergaloze vistas de film verrijken. Het was alsof het publiek het schitterende land voor het eerst te zien kreeg – een verborgen schat. De prent in Hollywood draaien zou bovendien onbetaalbaar geweest zijn. In NZ krijg je meer gedaan met minder geld.
De worldbuilding blaast je omver, net zoals bij ‘Spirited Away’: de Shire, het stadje Bree, Weathertop, elfenstad Rivendell, de mijnen van Moria, Lothlórien, de dreigende torens Orthanc en Barad-dûr getuigen allen van een immense wereld. Het vakmanschap in het tot leven roepen hiervan, in combinatie met die natuurlijke setting van het land, levert een rijkdom op om je aan te blijven laven.
Het camerawerk van Andrew Lesnie (‘Babe’), dat bij vlagen Bokrijk-vibes afgeeft, sluit naadloos aan bij de visie van Jackson. Beide heren hebben een voorkeur voor een conceptueel eenvoudige, maar dynamische beeldvoering, die ideaal is voor mainstreamcinema als deze. Het oogt allemaal vindingrijk en maakt het de kijker zo gemakkelijk om meegesleept te worden in het spektakel. Noem het een feest voor het oog, met een aaneenrijging van heerlijke breedbeelden. De samenwerking tussen beide heren was exact wat deze productie nodig had.
Lik je tenen
Componist Howard Shore bewijst op meest impressionante wijze dat de impact van filmmuziek niet overschat kan worden. Beeld je de film in zonder zijn muziek en je blijft met een halve prent achter. De liefde voor het bronmateriaal is tastbaar in het werk van Shore. De blokfluit bij de Shire doet dromen over een rustgevende en kleine wereld. Later scheurt de componist het symfonisch orkest open tot de meest epische proporties, zoals bij het binnenwandelen van de berghallen in de mijnen van Moria. De muzikale ontroering is steeds vlakbij.
De cast van ‘The Lord Of The Rings’ vind ik nog steeds een onderbelicht punt in de ondertussen bibliotheken-vullende schrijfsels over de film. Studio’s casten sterren in spektakelfilms, acteurs waarvan men weet dat het publiek voor hen zal opdagen. Hier lijkt het alsof de studio zich minimaal bekommerde over star power.
Het gevolg is dat Jackson grotendeels zijn zin kon doen en een groep acteurs verzamelde om duimen en vingers – desnoods ook je tenen – bij af te likken: Ian McKellen, Viggo Mortensen, Cate Blanchett, Ian Holm, Christopher Lee, Hugo Weaving en nog vele anderen. Ik vraag me af hoe Jackson, die geen klinkende naam was toen, erin geslaagd is sommigen onder hen te overtuigen om voor een jaar naar Nieuw-Zeeland te verhuizen.
Swords are no more use here
De emotionele resonantie van de film is merkwaardig. In een epische avonturenfilm mag er gerust een moment van ontroering zijn bij de dood van een geliefd personage, maar de dramatische climax bij de brug van Khazad-dûm is van een andere dimensie.
Na de spectaculaire val van Gandalf komen onze helden, na lange tijd in de donkere mijnen gezeten te hebben, terug in openlucht. Wat is het boeiend hoe hier de verlossing door zuurstof en daglicht in de kiem gesmoord wordt door het plotse verdriet. De reisgenoten kunnen enkel vaststellen dat ze hun leider en vriend net verloren hebben. Enkele slow motion close-ups van de leden van het reisgezelschap tonen de shock. Een falsetstem op de soundtrack confronteert je met de naakte waarheid. Ik herinner me mijn verbazing over de impact die het moment op me had. Ik had wel verwacht dat de film me zou meevoeren. Maar dit?
De ontroering is sterk aanwezig in ‘The Fellowship Of The Ring’. Ik voel het wanneer Gandalf halt houdt voor Bag End, zorgeloos en in het ongewisse over de nakende dreiging. Ik voel het wanneer Boromir de pijlen incasseert, terwijl hij met zijn laatste krachten vergiffenis vraagt voor zijn verraad. Ik voel het wanneer een reddeloze Frodo aan de woorden van zijn vriend Gandalf denkt: “All you have to decide, is what to do with the time that is given to you.”
Ballen slaan
Soms slaat Hollywood de bal juist. Tinseltown krijgt tonnen bagger over zich heen – vaak terecht – maar af en toe schenkt die industriële filmmachine ons iets wondermoois. ‘The Fellowship Of The Ring’ opnemen in de top 25 is mijn dankjewel voor dat wondermooie.
Het is duimen voor Frodo. Het is Sam in de armen sluiten. Het is opkijken naar Aragorn. Het is vrezen voor Sauron. De film is ravissant comfort food, om voor eeuwig te herbekijken. Wat Peter Jackson klaarspeelde, is een mirakel. Andere grootse succesverhalen van deze eeuw komen met achterstand over de eindmeet. ‘The Fellowship Of The Ring’ is letterlijk ongeëvenaard.
Waar te zien? Streaming (Amazon Prime Video) en VOD (AppleTV, Google Play, Telenet).
Verscheen eerder in deze reeks:
13) ‘Mulholland Drive’ (David Lynch, 2001)
14) ‘La Grande Bellezza’ (Paolo Sorrentino, 2013)
15) ‘Enter The Void’ (Gaspar Noé, 2009)
16) ‘Suspiria’ (Luca Guadagnino, 2018)
17) ‘Gunda’ (Victor Kossakovsky, 2020)
18) ‘Mandy’ (Panos Cosmatos, 2018)
19) ‘Altiplano’ (Peter Brosens & Jessica Woodworth)
20) ‘Spirited Away’ (Hayao Miyazaki, 2001)
21) ‘Silence’ (Martin Scorsese, 2016)
22) ‘Hable Con Ella’ (Pedro Almodóvar, 2002)
23) ‘The Rider’ (Chloé Zhao, 2017)
24) ‘Hunger’ (Steve McQueen, 2008)
25) ‘Good Time’ (Josh & Benny Safdie, 2017)
%20‘The%20Lord%20Of%20The%20Rings:%20The%20Fellowship%20Of%20The%20Ring’){kind=link}