De 25 van Bert, een kwarteeuw in cinema: 13) ‘Mulholland Drive’

Nu 2025 eraan komt, is het tijd om even achterom te kijken. Filmrecensent Bert Potvliege presenteert de vijfentwintig films die hem de afgelopen kwarteeuw het meest beroerden. Een half jaar lang, tot eind december, neemt hij wekelijks de volgende film in de rangschikking onder de loep. Duik mee met hem in al het moois dat Vrouwe Cinema ons geschonken heeft. Deze week, nummer 13: ‘Mulholland Drive’ (David Lynch, 2001).

NET ALS IN DE FILM

Er is geen enkele filmmaker ter wereld die zachter omspringt met vrouwelijke personages dan David Lynch. De geniale maar geschifte Amerikaanse regisseur bracht in 2001 met ‘Mulholland Drive’ een donkere ode aan Hollywood, waarin hij de gebroken dromen van een ambitieuze actrice openrijt. De film is een fantastisch hoofdstuk in het oeuvre van de cineast en zorgde voor een nieuwe generatie fans. De hoofdmoot van Lynch’ carrière situeert zich in de vorige eeuw, maar het is heerlijk dat de regisseur met deze film toch een onuitwisbare stempel heeft kunnen drukken op de cinema van de eenentwintigste eeuw.      

Het levend canvas

Ondanks alle lof die Lynch reeds kreeg, vind ik het volgende nog steeds onvoldoende verankerd in het collectief bewustzijn: David Lynch is een van de allergrootste filmmakers ooit. Hij bevindt zich op het niveau van cineasten als Akira Kurosawa, Federico Fellini en Jean-Luc Godard. Het is een echte kunstenaar, die van schilderkunst naar film dreef omdat hij zijn doeken zo tot leven kon laten komen. Zijn films getuigen van een uitermate originele stem, waarbij hij het escapisme van film aanwendt om letterlijk in dromen te duiken. Een essentieel ingrediënt hierin is zijn blik op de onderbuik van de Amerikaanse samenleving.

Ik moet ermee leren leven dat ik het belangrijkste deel van Lynch’ loopbaan heb gemist. ‘Eraserhead’, ‘The Elephant Man’, ‘Blue Velvet’ en ‘Wild At Heart’ kwamen uit lang voor ik verslingerd was aan cinema. Ik heb vage herinneringen aan het verschijnen van ‘Lost Highway’ in 1997, maar ik was dertien en echt nog niet toe aan zijn werk. ‘The Straight Story’ uit 1999 – een atypische, lichtvoetige Lynch – heb ik wel bewust meegemaakt. Ik hou immens veel van die film, die me als allereerste wegtrok uit de multiplexen naar de arthouse-bioscopen. Van de duistere Lynch heb ik enkel het verschijnen van ‘Mulholland Drive’ meegemaakt, wat veel goedmaakte. Het experimentele ‘Inland Empire’ uit 2006, met de strijkende konijnen, tel ik gemakshalve niet mee.   

Hoe Lynch met zijn films een groot publiek wist te bereiken, valt nauwelijks te ontcijferen. Ik vind het opmerkelijk wanneer artiesten werk serveren waarvan het publiek niet wist dat het er zin in had. Het intrigeert me mateloos dat toeschouwers in tune geraakten met de ronduit vreemde werelden die Lynch in het leven riep. Dat geldt ook voor ‘Mulholland Drive’, een film waarin de plot verscholen zit, waarin iemands identiteit zomaar kan veranderen en waarin droom en werkelijkheid van plaats ruilen. 

Blond & Brunette

Betty (Naomi Watts) komt aan in Hollywood met een koffer vol dromen. De jonge vrouw wil een succesvolle actrice worden. Met de nodige ambitie schuimt ze audities af en verblijft intussen in het leegstaand appartement van haar tante. Bij haar intrek treft ze er onverwachts Rita (Laura Harring) aan, een vrouw met geheugenverlies, die na een auto-ongeluk op Mulholland Drive hier verzeild geraakt is. Betty helpt Rita in het achterhalen van haar identiteit en in het uitvlooien van wat haar overkomen is. Hoe dichter de vrouwen bij de waarheid komen, hoe groter de vlucht terug in de fantasie die hun samenzijn is. Een bezoek aan de nachtclub Silencio zal een einde maken aan die droom. Een ellendige realiteit is al wat overblijft.

Er is ook het verhaal van Adam (Justin Theroux), een Hollywoodregisseur die onder druk wordt gezet om een andere hoofdrolspeelster te casten in zijn nieuwe productie. De financiers prijzen hem enigszins dwingend een blondine aan, maar Adam wil niet buigen. Zijn leven valt in duigen omdat hij niet in het lijntje loopt. Zijn bankrekeningen worden geblokkeerd. Hij betrapt zijn vrouw met een ander. Een bizarre cowboy raadt hem aan te doen wat hem opgedragen wordt. Wanneer de paden van Adam en Betty kruisen, wisselen de twee een fantastisch verfilmde betoverende blik uit. Adam wil haar voor de rol, maar weet dat hij die niet kan geven. De regisseur doet wat hem opgedragen wordt om zijn hachje te redden. Betty blijft achter zonder de rol. 

Dom & Sub

De blik op de onderbuik van de Amerikaanse maatschappij vertaalt zich in ‘Mulholland Drive’ in het blootleggen van het verderf van Hollywood. De film presenteert een mysterieus verpakt verhaal over de wedijver tussen twee aspirant-actrices, waarbij de ene (Betty) een rol verliest aan de andere. Om te kunnen omgaan met dat falen, trekt die actrice zich terug in een droomwereld, in de wereld die verkocht wordt in films, waar alles goedkomt. Maar die wereld zal zich uiteindelijk aankondigen als een illusie, waardoor die desintegreert. Betty wordt zich bewust van die artificiële aard en ziet de droom wegglippen.

Lynch heeft weinig positiefs te zeggen over Hollywood en demonstreert dit aan de hand van het schrijnende relaas van de lieve Betty, die uitgespuwd wordt door het rotte systeem dat Tinseltown is. In het vertellen van dat verhaal gaat Lynch op de meest innemende, troostende manier om met de jonge vrouw, ook al doet hij ze onderweg afzien.

De relatie tussen een regisseur en acteur heeft een merkwaardige dynamiek, waarbij de ene de andere opdraagt wat te doen met lichaam en geest. Lynch gaat altijd zachtaardig om met zijn actrices, omdat ze de vrouwen uit zijn dromen mogen spelen, maar tegelijkertijd regisseert hij ze naar duistere plaatsen. Hij doet me denken aan een BDSM-meester, die in een dominant-submissive-relatie zit met zijn hoofdrolspeelster en waarbij de symbiotische aard van zorg & pijn centraal komt te staan. Het moet heel wat vergen als actrice om los te laten en dergelijk vertrouwen te schenken aan je regisseur. Patricia Arquette kan erover meespreken na haar loodzware rol in ‘Lost Highway’.

De dood is echt

Hollywood trekt aan en stoot af. De stad verkoopt dromen, maar de harde realiteit maakt ze kapot. Het is de ideale setting voor Lynch om de voor hem zo typerende droomcinema te onderzoeken. In ‘Mulholland Drive’ vlucht Betty naar een droomwereld nadat Hollywood haar kapotmaakte. De film opent met een duister point-of-view-shot van iemand die op een kussen gaat neerliggen, de start van die droom. Ergens zegt Betty: “We doen alsof we iemand anders zijn, net als in de film.”

Bij het laatste stuk van de film zijn we terug in de werkelijkheid, een segment dat ingeluid wordt met de cowboy die opmerkt dat het tijd is om op te staan. De eerdere ontdekking van het lijk van Diane initieerde het ineenstorten van die droom. Dat lijk was de confrontatie van de dromer – Betty – met haar zelfmoord in de realiteit. Betty is in werkelijkheid de gefaalde actrice Diane. Rita is eigenlijk Camilla, de echte filmster, die de rol kreeg waar Diane op aasde. Die identiteitswissels doen je enkel dieper tuimelen in de film. 

Het is niet allemaal duisternis. Zolang de droom gesmeerd loopt, is Betty in haar nopjes. Ze voelt zich lekker in haar vel en blinkt uit op haar auditie. Het is in dit lange eerste stuk dat Lynch op de meest vertederende wijze omgaat met dit personage, die als een rups nog moet ontpoppen tot een Monroe-achtige ster. Het overvloeiend beeld van de palmbomen naar Betty is in dit opzicht een onvoorstelbaar doeltreffende verbeelding van Lynch’ intentie met haar. Hij laat Watts expressief en zacht acteren, alsof ze in een soapserie zit. Het is pas bij de auditie dat ze ‘echt’ wordt, alsof het haar leven is dat geacteerd wordt. De droom wordt zo werkelijkheid en omgekeerd.

Silencio

De haat die Diane heeft voor de succesvolle Camilla kent een inversie in de droom, waarin alter ego’s Betty en Rita verliefd worden op elkaar. Ze verklaren hun liefde en spenderen samen de nacht. Het is een oprecht intiem en teder moment, niet in het minst door de bijdrage van de briljante componist Angelo Badalamenti. Maar in het midden van de nacht ligt Rita te ijlen, het woord silencio herhalend in haar slaap. Silencio blijkt een nachtclub te zijn, waar de dames nú heen moeten. Het is hier dat de illusie definitief doorbroken wordt.

Lynch troont ons mee naar de ingang van de club op de meest Lynchiaanse wijze mogelijk, met een wilde camera die over de lege, donkere parking scheurt tot aan de voordeur. Binnen is er iets gaande dat op cabaret lijkt, met op het podium een man die verkondigt dat er geen muziekband is, om vervolgens in rook op te gaan. Een trompet weerklinkt, maar of er een trompet is? Hier wordt letterlijk gezegd dat wat echt lijkt, dat misschien niet is. Silencio zegt je dat je aan het dromen bent.

Wat vervolgens gebeurt, was van het allermooiste dat ik deze eeuw in de bioscoop zag. Zangeres Rebekah Del Rio brengt een Spaanstalige a-capella-versie van de Roy-Orbison-hit ‘Crying’. Er valt geen klank te bespeuren buiten die ene wonderlijke zangstem. Het was een moment dat me naar de keel greep op zeldzaam geziene wijze, tot ik samen met Betty en Rita zat te huilen. Stel je mijn verbazing voor: ik zat mijlendiep in een moeilijk te ontcijferen Lynchiaanse nachtmerrie, maar wel zodanig op zijn golflengte gebracht dat ik te midden van al die duisternis kon delen in een verschroeiend emotioneel moment. We deelden samen in het verdriet dat de droom, en zodoende de liefde, ten einde was.

Het falen

Lynch is ondertussen 78 en time waits for no man. Ik denk niet dat er nog een langspeler in hem zit. Maar wat hij ons gegeven heeft, is om te koesteren. ‘The Straight Story’ draag ik voor altijd in het hart. ‘The Elephant Man’ heeft destijds mijn geloof in film hersteld. De seksscène op het strand in ‘Lost Highway’, met ‘Song To The Siren’ in een versie van This Mortail Coil op de soundtrack, is een van mijn allerbelangrijkste filmherinneringen. Er is zoveel om dankbaar voor te zijn. Zo ben ik ook dankbaar voor ‘Mulholland Drive’, een koortsdroom waarin we een teleurgestelde jonge vrouw zachtjes proberen af te schermen van de gemene werkelijkheid, door met haar in de droom te blijven. We zullen falen.

Verscheen eerder in deze reeks:

14) ‘La Grande Bellezza’ (Paolo Sorrentino, 2013)

15) ‘Enter The Void’ (Gaspar Noé, 2009)

16) ‘Suspiria’ (Luca Guadagnino, 2018)

17) ‘Gunda’ (Victor Kossakovsky, 2020)

18) ‘Mandy’ (Panos Cosmatos, 2018)

19) ‘Altiplano’ (Peter Brosens & Jessica Woodworth)

20) ‘Spirited Away’ (Hayao Miyazaki, 2001)

21) ‘Silence’ (Martin Scorsese, 2016)

22) ‘Hable Con Ella’ (Pedro Almodóvar, 2002)

23) ‘The Rider’ (Chloé Zhao, 2017)

24) ‘Hunger’ (Steve McQueen, 2008)

25) ‘Good Time’ (Josh & Benny Safdie, 2017)

Related Images: