Een voortdurend streven naar rechtvaardigheid
Albert Camus, ‘Een hogere liefde’ 
Gedurende de Tweede Wereldoorlog schreef Albert Camus (1913-1960) enkele brieven aan een Duitse vriend. Ze werden als ‘Brieven aan een Duitse vriend’ na de bevrijding gepubliceerd, en nadien niet meer herdrukt. Vier brieven die nu als ‘Een hogere liefde’ opnieuw zijn uitgebracht en voorzien van een essay door Bas Heijne (1960).
Camus was in alle opzichten een genuanceerd denker, iemand die zich fel kantte tegen absolute ideologische waarheden. Hij ging ervan uit dat de mens een kwetsbaar wezen is, en dat je hem waar dan ook moest helpen. Zijn hele leven lang streed hij tegen onderdrukking, verzette hij zich tegen het idee dat het doel de middelen heiligt. Toch is hij gedurende zijn Algerijnse jaren ooit communist geweest, maar bij het eerste conflict stapte hij onmiddellijk uit de partij. Het bezorgde hem behoorlijk veel tegenstanders, vooral nadat hem in 1957 de Nobelprijs voor Literatuur werd toegekend. Eén van de verwijten luidde dat hij de prestigieuze prijs in ontvangst mocht nemen omdat in zijn werk ‘humanistische dooddoeners’ stonden, die in de smaak van de Zweedse Academie waren gevallen.
Het kon hem amper schelen, want zijn hele leven was hij de critici meestal voor. Hij beschouwde zichzelf overigens niet als een filosoof, ontkende zulks nadrukkelijk door zijn criticasters erop te wijzen dat hij altijd vanuit zijn eigen ervaring dacht en schreef. Het is in deze context dat zijn brieven aan een Duitse vriend gelezen moeten worden.
Een afkeer van het intellectuele en literaire milieu
In een uitvoerig essay licht Bas Heijne het hele opzet van ‘Een hogere liefde’ helder toe. Aan de hand van Camus’ romans schetst hij een raak portret van de Franse auteur. Zo vermeldt hij zijn afkeer van het intellectuele en literaire milieu. Een en ander heeft vast te maken met de omgeving waarin hij is opgegroeid. Op zeer jonge leeftijd verloor hij zijn vader – hij stierf in de Eerste Wereldoorlog – en zijn moeder was analfabeet en bovendien half doof. Hij was ook niet, zoals sommigen hem zagen, een moreel baken, wel volgens Bas Heijne:
‘Het liefst zou hij niet strijden, maar hij moet wel. Hij is het verplicht aan zijn idee van mens-zijn. Juist dat, denk ik, maakt hem herkenbaar in onze tijd.’
Het is vooral de noodzaak tot verzet die Camus tot het schrijven van ‘Brieven aan een Duitse vriend’ heeft aangezet. Twee ervan verschenen in 1943 en 1944 in enkele verzetsbladen, de laatste twee na de oorlog. Alle vier zijn ze gericht aan een denkbeeldige Duitse vriend. Naar aanleiding van een Italiaanse vertaling van zijn brieven onderstreepte hij dat als hij over ‘jullie’ schrijft, hiermee niet ‘jullie Duitsers’ maar ‘jullie nazi’s’ wordt bedoeld. Met ‘wij’ richt hij zich niet altijd naar ‘wij Fransen’ maar naar ‘wij, vrije Europeanen’
Onder het motto ‘ik houd te veel van mijn land om nationalist te zijn’ is ‘Een hogere liefde’ een stevig doordachte getuigenis van een strijd tegen geweld. Wat hij neerpent moet gelezen worden vanuit het standpunt van zijn Duitse vriend: ‘U zei tegen me: “De grootheid van mijn land kent geen grenzen. Alles wat daaraan bijdraagt is goed.”’ Hiertegen kan een vredelievende Camus, die een hekel heeft aan zinloos bloedvergieten, niets anders dan fel reageren. Een land zien in termen van superioriteit of dominantie is absoluut niet aan hem besteed.
Iets dat in zichzelf zin heeft, de mens
Hij heeft een ander wereldbeeld voor ogen en verlangt naar een gemeenschap waarvan hij deel uitmaakt. Naarmate hij verder schrijft komt hij in zijn laatste brief tot de conclusie dat we met z’n allen in een wereld leven zonder echte betekenis.
‘Ik heb daarentegen voor de rechtvaardigheid gekozen, om de aarde trouw te blijven. Ik geloof nog steeds dat onze wereld geen diepere betekenis heeft. Maar ik weet dat iets in zichzelf zin heeft, en dat is de mens, omdat hij het enige wezen is dat erop staat een zin te hebben. (…) En er zijn geen andere redenen dan de mens, en hem moet men redden als men de voorstelling wil redden die men zich van het leven maakt.’
‘Een hogere liefde’ is tegen de achtergrond van de huidige conflicten en oorlogen in de wereld bijzonder actueel. Meer dan ooit steekt een agressief nationalisme overal de kop op. Om die reden verdienen de lucide brieven van Albert Camus het om met de grootste aandacht te worden gelezen. Een stem om naar te luisteren.
