Schaken met Sally Rooney
Sally Rooney, ‘Intermezzo’ 
‘Intermezzo’, de nieuwe roman van de Ierse schrijver Sally Rooney, doet momenteel allerhande boekhandels op overuren draaien. Ook haar uitgever tracht met man en macht in te spelen op het grote literaire succes dat Rooney – de ‘Taylor Swift van de literatuur’ – te beurt viel. Bovendien werden ‘Normale mensen‘ en ‘Gesprekken met vrienden’ ook nog eens mooi als televisiereeks verfilmd. De inmiddels veelgelauwerde Rooney werd er een generatieoverstijgende stem mee.
Tussen generaties in
Deze keer richt Rooney zich op twee broers, dertiger Peter en de wat jongere twentysomething Ivan. Doorheen de jaren gingen ze elk hun eigen leven leiden, waarbij Peter een succesvolle advocaat / universitair docent werd en Ivan een schaakgenie. Al van bij het begin merk je de meer dan opvallende discrepantie : de onhandigheid van de weliswaar briljante, maar zich vaak in stiltes hullende Ivan versus de vlotte, hippe en al bij al zakelijke, maar eerder afstandelijke Peter. Rooney beschrijft hun ervaringen, maar verschuift de lens grotendeels naar de innerlijke belevingswereld :
“nu hij erover nadenkt lijken die gevoelens verband te houden met de recente ontwikkelingen in zijn eigen leven: zijn nieuwe begrip van de betrekkingen tussen mannen en vrouwen. Hoe bepaalde dingen kunnen gebeuren en tot zulke situaties kunnen leiden, zelfs onbedoeld, had hij in letterlijke zin altijd wel begrepen, maar nu begrijpt hij het ook met persoonlijk gevoel en compassie voor alle betrokkenen.”
Een overlijden zet de levens van de Koubeks op kop
Rooney stelt scherp op de relatie tussen beide broers op het ogenblik dat hun vader na enkele jaren aanslepende ziekte overlijdt. Op de begrafenis is het Peter die het woord opeist en Ivan in de schaduw plaatst. Die laatste gaat verder met zijn schaaktoernooien en ontmoet zo de wat oudere Margaret, die bij een lokaal cultuurcentrum de zakelijke lijnen uitzet. Er ontluikt een fraai beschreven romance tussen Ivan (beugel, afgekloven vingers, halfvergane schoenen) en Margaret. De toenadering tussen hen lijkt door het opmerkelijke leeftijdsverschil groot, al heeft het ook voor Ivans’ aan drank, drugs, pillen en medicatie verslaafde broer Peter, diens ex Sylvia en veel jongere minnares Naomi verregaande gevolgen. Anders verwoord: een enkel ‘intermezzo’ (nvdr : een schaakterm voor een onverwachte zet) zet heel het spreekwoordelijke schaakspel op kop.
Bijzonder, daar Rooney in haar nieuwe roman wat loskomt van verliefdheid tussen millenials zoals in eerder werk, en het centrale thema nu broederschap, vriendschap en familiale verwantschap is. De Koubeks zoeken elk hun eigen weg in leven en liefde, maar lijken ten opzichte van elkaar geen evenwicht te vinden Tezelfdertijd merk je ook dat Rooney sterk inzet op de achterliggende psychologie van de ingezette personages. Die vult ze aan met met soms luchtige, dan weer wat complexere filosofische en socioculturele bespiegelingen. Illustratief is deze passage waarin Rooney bijvoorbeeld de verhouding tussen waarheid/leugen en taal aanhaalt:
“waarom zou het in dit geval anders zijn? Het toont weer maar eens aan, denkt Ivan, dat het verschil tussen waarheid en leugen niet zo eenduidig is. Je denkt dat je taal op een passende manier in de wereld gebruikt, zoals een kind een bepaald gevormd blokje door het corresponderende gaatje duwt. Maar soms kom je tot het besef dat dat ook een vals beeld is. Taal past niet op die werkelijkheid zoals die blokjes door hun gat passen. De realiteit is één ding en taal is weer iets heel anders.”
Het erotische als motor
De Koubeks (Ivan en Peter) zijn meer dan ooit op zoek naar betekenis. Elk heeft een heel eigen manier om met de dood van hun vader om gaan, al is het Rooney ook vooral te doen om hoe zij zich als broers ten opzichte van elkaar kunnen verhouden.
In verschillende interviews geeft de schrijfster aan dat ze seksualiteit en het erotische als de krachtige motor in deze roman ziet. Het eerste personage dat ze voor deze roman bedacht was bijvoorbeeld de figuur van Margaret, een wat oudere vrouw die, zo komen we naar het einde toe te weten, heel wat gewichtige levenservaringen met zich mee torst. Als ze de veel jongere, schuchtere Ivan ontmoet, geeft ze zich voor het eerst in zeer lange tijd gewonnen :
“Zat er bij de menselijke seksualiteit in de kern niet altijd een zielig, bonkend soort onzekerheid, gruwelijk om te aanschouwen?.
Eeuwige zoektocht naar betekenis
De openbloeiende relatie tussen Margaret en Ivan heeft ook effect op de narcoleptische, soms aan drank, drugs en pillen te buiten gaande Peter. Die zwerft doorheen het hele verhaal tussen zijn jeugdvriendin/ex Sylvia en zijn jongere, dakloze minnares Naomi die hij zowel geldelijk als materieel ondersteunt. In zekere zin is Peter niet enkel besluiteloos, maar wordt gaandeweg steeds inzichtelijker hoe hij op mentaal vlak beschadigd is:
“wat is hij altijd goed en schijnbaar probleemloos in staat geweest er zulke tegenstrijdige overtuigingen en gevoelens op na te houden. De bedrieglijk trouwe minnaar, de cynische idealist, de biddende atheïst. Alles levensgevaarlijk door elkaar gemengd, alle grenzen overschrijdend, niets op zijn plaats.”.
‘Intermezzo’ is een best knappe roman van Sally Rooney. De Ierse zoekt nieuw terrein op en dat met een matuurdere roman waarin Rooney ook op stilistisch vlak schittert. Aandoenlijk mooi hoe ze de helder, volstrekt logisch denkende Ivan ten opzichte van de warrige, zich in allerlei denkbochten draaiende Peter plaatst. En toegegeven, ze neemt er met dik vierhonderddértig pagina’s weliswaar ruimschoots de tijd voor, toch valt misschien in haar nieuwe roman nog het sterkst op hoe ze erin slaagt om de vaak overweldigende complexiteit van leven en liefde volstrekt inzichtelijk te maken.
