De 25 van Bert, een kwarteeuw in cinema: 10) ‘Blonde’
Nu 2025 eraan komt, is het tijd om even achterom te kijken. Filmrecensent Bert Potvliege presenteert de vijfentwintig films die hem de afgelopen kwarteeuw het meest beroerden. Een half jaar lang, tot eind december, neemt hij wekelijks de volgende film in de rangschikking onder de loep. Duik mee met hem in al het moois dat Vrouwe Cinema ons geschonken heeft. Deze week, nummer 10: ‘Blonde’ (Andrew Dominik, 2022).
DADDY TISSUES
Mainstreamcinema is de afgelopen vijfentwintig jaar enigszins gespaard gebleven van al te controversiële prenten. De tijden zijn er niet naar de controverse op te zoeken, want tegen de schenen schoppen is een risicovol vak geworden. Studio’s zijn doodsbang een publiek te schofferen. De aandeelhouders kijken mee over de schouders. Cancel culture loert om de hoek. Er was wel een uitblinker, want niets kon de filmwereld voorbereiden op de hetze die ‘Blonde’ in 2022 teweegbracht – zelfs de regisseur viel uit de lucht.
Deze Netflix-biopic over Marilyn Monroe van filmmaker Andrew Dominik bleek de meest onverwachte schandaalfilm van de eeuw te zijn. Een eindeloze stoet beledigde lui stond met hooivorken in de straat, klaar om de cineast te brandmerken als een toxische hansworst.
De klauwen van Vrouwe Cinema
Om eerlijk te zijn waren mijn verwachtingen eerder laaggespannen toen ik me neerplofte om deze bijna drie uur durende prent te ondergaan. Ik was Dominik wat uit het oog verloren. Een ellenlange duik in het fenomeen Marilyn Monroe – artiestennaam van Norma Jeane Baker – was niet echt een film waarop ik zat te wachten. De reviews die net verschenen waren, bleken bovendien vernietigend.
Wetende wat de cineast in zijn mars heeft (‘The Assassination Of Jesse James By The Coward Robert Ford’, het onderschatte ‘Killing Them Softly’), leek het me toch zinvol de film een kans te geven. Wat vervolgens gebeurde was merkwaardig, om het zacht uit te drukken. Het duurde welgeteld tien minuten vooraleer de film genadeloos zijn klauwen in me had. De greep zou nooit meer lossen. ‘Blonde’ bleek een prachtige koortsdroom te zijn – de zoveelste in deze lijst – en een liefdesverklaring aan cinema.
Traumaknoert
Deze biografische film is er eigenlijk geen, als je ervan uitgaat dat het genre dient om waarheidsgetrouw een ode te brengen aan de mens die belicht wordt. ‘Blonde’ kiest voor een andere invalshoek: de film is een nachtmerrie die Norma Jeane Baker heeft over haar eigen leven. De ijlfilm vangt aan met haar jeugd, waarin ze geterroriseerd wordt door haar eigen moeder en waar een afwezige vader een hoop daddy issues teweegbrengt.
Vervolgens komt ze als volwassen vrouw terecht in Hollywood, waar uitbuiting en grensoverschrijdend gedrag schering en inslag zijn. Er is het falend huwelijk met de jaloerse honkbalspeler Joe DiMaggio, die nogal bruusk omgaat met zijn deerne. Daarna volgt het huwelijk met schrijver Arthur Miller, die als een vader surrogaatgewijs probeert zorg te dragen voor de gewonde vogel die zijn bruid is. Spoiler: hij faalt. Tel daarbij twee abortussen, waarbij een van de foetussen een gesprekje aanknoopt met Marilyn, en je weet dat we hier niet te maken hebben met wat je zou omschrijven als lichtvoetig vertier.
De nacht in het doolhof
Het boek van Joyce Carol Oates, waarop de film gebaseerd is, stelt dat Norma Jeane zichzelf door het leven diende te slepen met een onwezenlijk trauma: de afwezigheid van haar vader was allesbepalend en allesvernietigend. Het verhaal suggereert dat ze het personage Marilyn Monroe, een immer vrolijke bombshell van een ster, creëerde als een middel om zichzelf te beschermen. Zo moest ze niet de hele tijd naar een zakdoek grijpen om haar verdriet de baas te kunnen.
Dat personage was enerzijds als een pantser dat niemand binnenliet, maar het was vooral de begrenzing van een safe space waarin ze het trauma weggeborgen kon houden. Dan moet ik plots hard denken aan de sad boys, zoals ik enige tijd terug opmerkte bij ‘The Rider’ en ‘Hable Con Ella’. Norma Jeane wordt gepresenteerd als een gebroken droef meisje, die ik graag in de armen wil sluiten.
De merkwaardige vertelstijl in ‘Blonde’ is voor velen een eerste struikelblok. Net als in een droom hopt de film lekker ongemotiveerd van het ene moment naar het andere, de meeste houvast overboord kieperend. Op narratief vlak voelt de film zodoende vrijblijvend en meanderend aan, wat voldoende was om driekwart van het publiek de kast op te jagen.
Het voelt soms alsof scènes losstaan van de film, terwijl het verhaal steeds meer verzandt in een doolhof-nachtmerrie. Het gros van de resterende kijkers keilt ondertussen uit wanhoop hun flatscreen door het raam en zegt hun Netflix-abonnement op. Wij overgebleven filmjunkies zijn daarentegen in onze nopjes wanneer films snauwende monsters blijken te zijn.
Een oceaan aan geilaards
Andrew Dominik en zijn briljant team creatieve medewerkers gaan in ‘Blonde’ tot het uiterste om de nachtmerrie vorm te geven. De beelden zijn razendknap en worden hyperbolisch gebracht, vanuit de idee dat ze moesten weergeven hoe Norma Jeane zich voelde op dat moment. Het verklaart de emotionele intensiteit van wat op het scherm getoverd wordt, want het leven komt ook intens binnen bij onze protagoniste.
Neem nu het wereldberoemde moment waarbij Marilyns jurk opwaait bij het ventilatierooster in de New Yorkse stoep. De camera glijdt in slow motion, bijna als een vliegtuig in een lichte bocht, langs een horde hitsige fotografen die net niet schuimbekken. In die glooiende beweging komt Marilyn plots in beeld, in die befaamde pose waarbij ze haar jurk tussen haar benen duwt, terwijl de stof opwaait. Net wanneer ze verschijnt, gaat een fotoflits van een persmuskiet af, die de kijker een fractie verblindt. De muziek bereikt een extase. “Isn’t it delicious?”, declameert het valse gelaat van Marilyn, terwijl achter die ogen Norma Jeane zich verorberd voelt door de eindeloze zee geile bokken. Mijn cinefiel enthousiasme nam kosmische proporties aan bij dit moment.
Een bak vol kritiek
Uiteraard getuigt ‘Blonde’ van een male gaze, maar dat is net de pointe. Het moet verschrikkelijk geweest zijn voor Norma Jeane om dagelijks geconfronteerd te worden met een wereld die haar alter ego wou verslinden, terwijl haar ware zelf verscheurd werd door eenzaamheid. ‘Blonde’ is hoe Norma Jeane die confrontatie verwerkt, in een nachtmerrie die ze heeft over haar leven. Dit is een angstdroom die ze enkel kan beleven door die mannelijke blik, wat staalharde traumaverwerking is.
Dit brengt me bij de bakken kritiek die ‘Blonde’ over zich heen kreeg. Toen bleek dat de film mijn hart veroverd had, terwijl de criticasters fulmineerden dat het niet meer lief was, leek het me een zinvolle daad met open geest te luisteren naar wat ze te zeggen hadden. Ik nam de tijd om hun betogen te lezen en probeerde me in hun schoenen te verplaatsen.
De té mannelijke blik van de film – bovendien geregisseerd door een man – zou er een zijn van misogynie. De film zou Marilyn onrecht aandoen door haar als een hulpeloos wezen te verbeelden, opgebruikt door mannen. Tegelijkertijd lijkt het alsof ze niets liever wil dan een man vinden die haar kan redden. Bovendien paradeert ze maar al te vaak naakt in beeld. De arme Norma Jeane Baker zou zich omdraaien in haar vroegtijdig graf moest ze zien wat Hollywood deed met haar verhaal.
Icarus had ballen
Begrijpen hoe het komt dat die kritiek er is, is niet moeilijk. Die misogyne blik van de male gaze zit wel degelijk in de film. Maar dat betekent niet dat ik het eens ben met de interpretatie hiervan door de criticasters. Het klopt dat de film Marilyn seksualiseert, maar dat is het twistpunt niet. ‘Blonde’ is geen zoveelste objectivering van de vrouw die tot doel heeft de mannelijke kijker op te geilen. Dit lijkt me een hapklare interpretatie, een projectie op het werk. Dat opgeilen zie ik trouwens wel opduiken in films als ‘John Wick’, waar de camera schaamteloos langs bikinikonten glijdt – maar geen haan die daarnaar kraait.
Het is de achterliggende intentie van die mannelijke blik waar het om draait. De film is geen viering van de misogyne blik, het is er een onderzoek naar. Als je ‘Blonde’ beschouwt als de verfilming van een depressieve kijk die Marilyn heeft op zichzelf, dan verliest die karakterisering van de film als misogyn haar validiteit. De male gaze is er, maar het is de blik van Marilyn zelf.
Die kritiek was tegelijkertijd broodnodig, want het legitimeert het bestaansrecht van de film: we moeten verontwaardigd zijn door de objectivering van de vrouw. Maar dan moet het gericht zijn naar de juiste vijand, in plaats van de filmmaker te kastijden die het probleem aankaart. Het lijkt me best om daar met zijn allen samen aan te werken, vrouwen en mannen samen in de vuurlinie. Daarom is ‘Blonde’ net een prachtig pamflet, want het boek werd geschreven door een vrouw en verfilmd door een man.
Ik wens dat iedereen wat meer zou chillen. Laat creatievelingen hun invalshoeken uitproberen, zonder de controverse te moeten schuwen en zonder zich te laten dwarsbomen door irreële veronderstellingen over politieke correctheid. Dit zal ongetwijfeld een aantal uitdagingen met zich meebrengen, maar op lange termijn kan het ons enkel vooruithelpen.
Wat ik schreef bij ‘Enter The Void’, geldt ook hier: kunst is de plek bij uitstek om duisternis te onderzoeken, het is het speelveld van morele bevraging. Dat moet het ook blijven. Ik zeg tegen Icarus toch ook niet dat hij op de grond moet blijven omdat hij op veilig moet spelen.
Amandel, cashew en hazel
Zoals zovele films in deze top 25 wordt ‘Blonde’ gekenmerkt door ontroering. De visuele exuberantie van de film wordt weerspiegeld in de muziek van Nick Cave & Warren Ellis, die emotionele hoogtes bereikt zonder weerga. Toen ik de film voor het eerst zag, was er een punt waarop ik zat te smachten naar elk volgend muziekstuk. Iedere keer als die synth en engelenstemmen losbarstten, vertoefde ik in de zevende hemel. Nooit geweten dat ik slechts drie noten nodig had om te breken.
Na de fenomenale eindscène van ‘Blonde’ zat ik zelfs letterlijk met het hoofd in de handen, verslagen. Wat wou ik er graag zijn voor de verdrietige Norma Jeane, maar ik kon haar niet eens die broodnodige zakdoek geven. In haar nachtmerrie is ze hulpeloos.
De hoofdrol wordt op onvergetelijke wijze vertolkt door Ana de Armas (‘Blade Runner 2049’). Pril aan het firmament van Tinseltown, maar ze gooide hoge ogen met wat ze hier presteerde. Onbevreesd en met volle overgave stortte ze zich op haar rol als Monroe. Het is een tour de force waarvoor zelfs de tegenstanders hun petje afnamen. Ze werd terecht beloond met een Oscarnominatie, zelfs al was de film de grote winnaar bij de Razzies (de tegenhanger van de Oscars, die prijzen uitreiken aan de slechtste films). Het mag duidelijk zijn, de haat voor ‘Blonde’ was groot.
Dan nog een kleine shout out voor Adrien Brody, die Marilyns echtgenoot Miller uitmuntend vertolkt. Het is een fantastisch acteur, die de afgelopen kwarteeuw een mooie filmografie bijeen gesprokkeld heeft. Ik denk graag terug aan zijn kleine rol in Woody Allens ‘Midnight In Paris’, waarin hij op hilarische wijze gestalte gaf aan Salvador Dalí .
De eenzame teerput
Ik ben gevallen voor het benauwende ‘Blonde’, alsof het gif van de film me in een fascinerende hallucinatie vasthield. De haat en woede die de prent moest verduren bij zijn verschijnen was intens en onfair, maar zo gaat het nu eenmaal met gewaagde cinema. De film is de hardst mogelijke confrontatie met de pijn van eenzaamheid en is een boeiende studie over cultureel verankerde misogynie. Met een niet-veroordelende houding liet ik me verzwelgen in de pikdonkere teerput die ‘Blonde’ is, om er aan de andere kant gemassacreerd en uitgeput uitgebraakt te worden – een onvergetelijke cinefiel-masochistische ervaring.
Verscheen eerder in deze reeks:
11) ‘Oldboy’ (Park Chan-wook, 2003)
12) ‘The Lord Of The Rings: The Fellowship Of The Ring’ (Peter Jackson, 2001)
13) ‘Mulholland Drive’ (David Lynch, 2001)
14) ‘La Grande Bellezza’ (Paolo Sorrentino, 2013)
15) ‘Enter The Void’ (Gaspar Noé, 2009)
16) ‘Suspiria’ (Luca Guadagnino, 2018)
17) ‘Gunda’ (Victor Kossakovsky, 2020)
18) ‘Mandy’ (Panos Cosmatos, 2018)
19) ‘Altiplano’ (Peter Brosens & Jessica Woodworth)
20) ‘Spirited Away’ (Hayao Miyazaki, 2001)
21) ‘Silence’ (Martin Scorsese, 2016)
22) ‘Hable Con Ella’ (Pedro Almodóvar, 2002)
23) ‘The Rider’ (Chloé Zhao, 2017)
24) ‘Hunger’ (Steve McQueen, 2008)
25) ‘Good Time’ (Josh & Benny Safdie, 2017)
%20‘Blonde’){kind=link}