De 25 van Bert, een kwarteeuw in cinema: 19) ‘Altiplano’
Nu 2025 eraan komt, is het tijd om even achterom te kijken. Filmrecensent Bert Potvliege presenteert de vijfentwintig films die hem de afgelopen kwarteeuw het meest beroerden. Een half jaar lang, tot eind december, neemt hij wekelijks de volgende film in de rangschikking onder de loep. Duik mee met hem in al het moois dat Vrouwe Cinema ons geschonken heeft. Deze week, nummer 19: ‘Altiplano’ (Peter Brosens & Jessica Woodworth, 2009)
DE FILM EN IK BLIJVEN ACHTER
De keuze om ‘Altiplano’ op te nemen in deze top 25 wordt gekenmerkt door nostalgie. Het Belgisch-Amerikaans regisseursduo Peter Brosens & Jessica Woodworth raakte in 2009 met hun tweede langspeler een gevoelige snaar. De film heeft een activistische aard, die door het verhaal breed wordt opengetrokken tot een mooie parabel over omgaan met leed. De cineasten hanteren hierbij een poëtische blik, terwijl de film fascineert door de overgang van een narratieve naar een baldadige symbolische constructie. Het resultaat biedt een bijzondere sensorische ervaring, die me omverblies.
Vijftien jaar geleden liep ik stage bij een filmtijdschrift, waar de collega’s dolenthousiast waren over het recent verschenen ‘Altiplano’. De film liep al even in de bioscoop en had ik aan me laten voorbijgaan, alsof het een kleinood betrof dat tussen de mazen van het net verdween. Men schonk veel aandacht aan de prent in de editie van het tijdschrift dat toen net verschenen was. Het waren de beelden bij het artikel die een ommekeer bij me teweegbrachten. Ik zag een bad van rode bloemen, brandende kleren bij een rivierbedding, beelden die mijn aandacht trokken. Ik kon de film nog net meepikken vooraleer hij uit roulatie verdween. Het werd een voorstelling om nooit te vergeten.
Theatraal sterren reiken
Brosens & Woodworth braken door met deze ‘Altiplano’. Ze zijn sindsdien graag geziene gasten op het festivalcircuit, waar ze nog succes behaalden met films als ‘La Cinquième Saison’ en ‘King Of The Belgians’, dat de komische toer opging. Sinds 2019 is het stil rond het duo. Woodworth regisseerde solo nog het in 2023 verschenen ‘Luka’, maar dat was helaas geen hoogvlieger.
Er huist een theatrale aard in het werk van het regisseursduo. Je merkt het aan de manier waarop ze een scène tot leven laten komen, waarin het naturel plaats moet ruimen voor de orkestratie, die soms geforceerd voelt. Een mooi voorbeeld daarvan zijn personages die ietwat plechtig in en uit beeld stappen bij het afgesproken signaal. De ambitie van de filmmakers en hun poëtisch gebruik van het medium maken evenwel een wereld van verschil. Het leidt tot wondermooie cinema wanneer hun grootse ideeën geslaagd vertaald worden naar het scherm, maar het risico te overdrijven is reëel.
Ik zal altijd iemand verkiezen die naar de sterren reikt en het riskeert uit de bocht te gaan, dan iemand die op succesvolle wijze een formulefilm herkauwt. Brosens & Woodworth hebben een ambitie die gekenmerkt wordt door een alles-of-niets houding, waarin de liefde voor natuur en de liefde voor het beeld hoogtij vieren.
Te veel doden
In Turubamba, een kleine dorpsgemeenschap in het Andesgebergte van Peru, vinden we de immer goedlachse Saturnina (Magaly Solier). De vrouw is verliefd op het leven, de Maagd Maria is haar grote voorbeeld, ze tiert ‘Ik besta!’ in de wind en ze zal binnenkort trouwen met Ignacio (Edgar Quispe). Tijdens een processie breekt het aanbeden Mariabeeld in duizend stukken, wat een voorbode van rampspoed is. Het water in het dorp raakt besmet met kwik, een gevolg van de vervuiling van industriële mijnwerken in de buurt. Het duurt niet lang voordat de dorpelingen ziek worden – blindheid, bloedneuzen, duizeligheid, tot zelfs de dood.
Voor zijn nakend huwelijk moet Ignacio gewijd water halen uit de gletsjer een eind verderop. Het kwik in zijn lichaam doet hem zienderogen achteruitgaan en hij zal het niet halen. Saturnina is, samen met de andere dorpelingen, in alle staten. De westerse dokters in het kleine ziekenhuis een eind buiten het dorp kunnen geen hulp bieden, wat leidt tot razernij bij de plaatselijke bevolking. De confrontatie loopt uit de hand en de dokters worden bekogeld met stenen.
In België is fotografe Grace (Jasmin Tabatabai) aan het rouwen om het verlies van haar gids in Irak. De man werd doodgeschoten door terroristen, terwijl Grace onder schot werd verplicht het moment vast te leggen op camera. Die traumatische ervaring heeft haar de fotografie vaarwel doen zeggen, tot ongenoegen van haar man Max (Olivier Gourmet). Max is dokter in het ziekenhuisje buiten Turubamba, waar hij zijn vrouw mist en video’s maakt voor haar. Zo is hij ook aan het filmen wanneer de dorpelingen de dokters bekogelen. De man wordt geraakt aan het hoofd en overlijdt. In hun vlucht laten de andere dokters zijn camera achter. Het toestel zal uiteindelijk bij Saturnina terechtkomen.
Grace trekt naar Turubamba, eerder als een rouwtocht dan om te achterhalen wat er precies gebeurd is met Max. Intussen proberen de dorpelingen de mijnbouw tegen te houden, maar ze hebben geen slagkracht tegen de industriereus. Dit drijft Saturnina tot wanhoop. Wat volgt, brengt haar en Grace samen op de allermooiste manier.
Het is geen zwartkijkerij
Rouw en leed zijn centrale thema’s in de film. De dood van een partner komt op dezelfde hoogte te staan als de teloorgang van natuur. Saturnina en Grace voelen zich weerloos. Het verlies van een geliefde leidt voor de ene tot de ondergang, terwijl voor de andere enkel noodgedwongen de aanvaarding wacht. ‘Altiplano’ lijkt in deze zin een pessimistische prent, maar dat is de waarheid onrecht aandoen. Grace krijgt in Turubamba van een kind een steen, die haar verdriet zal dragen. Op het einde legt Grace de steen neer in de rivier, een symbolisch afronden van haar pijn.
Het ‘kijken’ is een belangrijk motief in ‘Altiplano’. Max maakt video’s over zijn tijd in de Andes. In het ziekenhuis behandelt men de oogaandoening cataract. Grace is een oorlogsfotografie die haar passie verliest. Een blinde man zal gedurende de hele speeltijd van het verhaal het Mariabeeld herstellen. Saturnina die haar eigen afloopt filmt, is het sterkste voorbeeld van dit motief. Doordat die camera terug bij Grace terechtkomt, kan ze de beelden gebruiken om de milieuproblematiek aan te kaarten. Dit leidt tot een metaperspectief over de (politieke) kracht van het beeld, waarbij je de vergelijking kan maken tussen de rol van het beeld in het verhaal en de film an sich.
Wanneer het huis uit elkaar valt
Net zoals in ‘The Rider’, dat ik enkele weken geleden besproken heb, dient de natuurlijke wereld in ‘Altiplano’ als een spirituele thuis voor de personages. Ook Brosens & Woodworth hebben een geromantiseerde kijk op die wereld, maar het regisseursduo gaat er veel verder in dan Zhao en omarmt voluit en onbeschaamd – zelfs onbezonnen – de symboliek.
De film neemt rustig de tijd om al zijn verhaalelementen uit de doeken te doen, terwijl de narratieve laag steeds diffuser wordt. ‘Altiplano’ zit doorspekt met een symboliek die steeds meer naar de voorgrond komt en uiteindelijk de overhand neemt. Zes gemaskerde mannen, in maatpak en met zwaard in de handen, staan plechtig in de bergen wanneer de ijlende Ignacio voorbij wandelt met een blok ijs op zijn rug. Er is geen interactie. Ignacio sterft net buiten beeld. De gemaskerde mannen, een symbool voor de dood, zullen nog enkele keren opnieuw verschijnen.
Het verhaal komt vrijwel volledig tot stilstand bij de magische scène met het openklappende huis. De film schenkt zichzelf vanaf hier een poëtische vrijheid en er volgt (bijna) geen dialoog meer. We krijgen een aaneenschakeling van symbolische constructies, gepresenteerd in de meest wonderlijke momenten. De beelden van het brandende trouwkleed en de in de rivier drijvende portretten zijn bijzonder.
Tijdens de finale van de film wordt het muziekstuk ‘Lento e largo—Tranquillissimo’ – uit het ronduit briljante Symphony No. 3 van Henryk Górecki – integraal gebruikt om de slotmomenten rond te construeren. De film steunt vrij hard op het muziekstuk, maar met maximaal effect. De emotionele euforie bij het heerlijke tracking shot van die lange witte sleep in het water is immens. Er is een zalvende conclusie bij het neerleggen van de steen in het water. De processie met het herstelde Mariabeeld is ontroerend, rustgevend en neemt mooi zijn tijd om zacht uit te doven, met nog dat allerlaatste beeld van Saturnina. Het is een prachtige sequens en een fenomenaal crescendo voor de film.
De arm van de horizon
De sentimentele waarde die ik hecht aan ‘Altiplano’ heeft te maken met de allereerste keer dat ik de film zag. Het was in de allerkleinste bioscoopzaal, samen met iemand die er nu niet meer is en helaas veel te vroeg is overleden. Dan denk ik aan hoe de film spreekt over rouw. ‘Altiplano’ zegt me dat onze spirituele connectie met de natuurlijke wereld een soelaas en berusting biedt, wanneer we treuren over dat wat niet meer is. De horizon kan als een troostende arm om je schouder zijn. We moeten die connectie beschermen. Weinig boodschappen zijn mooier dan dat.
Waar te zien? Streaming (Sooner) of VOD (Sooner).
Verscheen eerder in deze reeks:
20) ‘Spirited Away’ (Hayao Miyazaki, 2001)
21) ‘Silence’ (Martin Scorsese, 2016)
22) ‘Hable Con Ella’ (Pedro Almodóvar, 2002)
23) ‘The Rider (Chloé Zhao, 2017)
24) ‘Hunger’ (Steve McQueen, 2008)
25) ‘Good Time’ (Josh & Benny Safdie, 2017)
%20‘Altiplano’){kind=link}